اگر یادتان باشد در کارگاه به صورت های مختلف در باره دارایی ها و سرمایه های محله صحبت کردیم. به هر حال آنچه که بیش از هر چیزی دیگری به ذهن افراد می رسد این است که برای هر کاری، ما نیاز به پول و سرمایه مالی داریم. این شاید یکی از نکاتی باشد که باید صبورانه به چالش کشاند، بدون اینکه کسی ناراحت شود. خوب به هر حال می دانیم که این فقط کافی نیست. شاید بگویند که این سرمایه و دارایی، لازم و ضروری است. یعنی شرط لازم است اما کافی نیست. حتی اگر با این نگاه هم کار بازشناسی دارایی ها شروع شود، مهم است و کارساز. در کارگاه ها هم، آقای دکتر مشهدی زاده در باره ارزش های موجود در محله صحبت کرد. این هم یکی از دارایی های مهم محله است. خوب ولی شاید سخت باشد که مردم آن را براحتی پیدا کنند. یافتن این ارزش ها مهم است. شاید این را بتوان در دارایی های فرهنگی آورد. و اگر از من بپرسید شاید همه دارایی ها، ارزش به حساب آیند.
سرمایه اجتماعی یا دارایی اجتماعی اهمیت فوق العاده ای دارد. شاید باید پرسش های ما در کشف این سرمایه توسط مردم از این جنس باشد. مواردی را در زیر آورده ام:
- آیا تا کنون مردم محله با هم برای یک اقدام مشترک همکاری کرده اند؟ مثلا ساخت مسجد محله. این همکاری را می توان در نقشه محله هم مشخص کرد. مثلا ساختمان مسجد محله خود، یک دارایی فیزیکی است. وجود مسجد، یک ارزش فرهنگی است و یک دارایی فرهنگی. اما اگر مردم برای ساخت مسجد همکاری کرده اند، این یک دارایی اجتماعی است.
- آیا در این محله، جوانان یک تیم فوتبال دارند؟ کجا بازی می کنند؟ شکل گیری یک تیم فوتبال و همکاری آنها با هم در مسابقات، خود یک دارایی اجتماعی است. می توان از آنها پرسید که در کجای محله فوتبال بازی می کنند، و همانجا می توان آن را به عنوان یک دارایی اجتماعی مشخص کرد.
- آیا در این محل، هیئت عزاداری است؟ این هیئت قدیمی است؟ آیا همدیگر را برای برنامه ریزی می بینند؟ این هیئت می تواند یک دارایی اجتماعی برای محله باشد. محل هیئت کجاست؟ می توانند آن را در نقشه محله مشخص کنند. حتی مسیر عزاداری هم می تواند در نقشه محله مشخص گردد.
- اگر سازمان بهزیستی در محله شما، گروه های همیار شکل داده است یا اگر در محله صندوق قرض الحسنه وجود دارد، این خود یک دارایی اجتماعی است. اگر صندوق مکان یا جایگاه خاصی دارد یا اگر گروه همیار در محل خاصی در محله فعال است، شرکت کنندگان در جلسه دارایی های محله، می توانند آن را در نقشه محله مشخص کنند.
دارایی های انسانی، اشاره به مهارت های موجود در محله دارد. حتما کسانی در محله شما با مهارت هایی آشنا هستند که ممکن است برای توسعه محله مفید واقع شوند. این البته کار دشواری است. همه افراد در محله را همه نمی شناسند و گاه نمی دانیم که چه کسانی، چه مهارت هایی دارند. اما خوب است که یک بار با دقت آن را مرور کنیم. برخی از دارایی های انسانی ممکن است عجیب باشد. مثلا جوانانی در محله هستند که با شبیه خوانی آشنا هستند، جوانان دیگری با فعالیت های ورزشی آشنا هستند، ممکن است کسی در محله با کتابداری آشنا باشد. یکی ممکن است که سابقه فعالیت های اجتماعی داشته باشد و دیگری ممکن است که درگیر فعالیت های هنری باشد. ممکن است استادکاران بنا، یا معمار یا نقاش یا سایر حرف در محله باشند. خوب است که این موارد در نقشه مشخص شوند.
سرمایه طبیعی از جمله سرمایه های مهم محله است. یادمان باشد که در برخی از محله های شهری این سرمایه به خوبی دیده نمی شود. در محله هایی که در شهرهای کوهستانی قرار دارند، این سرمایه خود را بهتر نشان می دهد. در یک محله ممکن است یک قنات وجود داشته باشد، در محله دیگری ممکن است یک رودخانه فصلی وجود داشته باشد. حتی یک کانال آب که از محله می گذرد ممکن است که نشانی از سرمایه طبیعی داشته باشد. حفظ سرمایه طبیعی وظیفه همه ساکنان محله است. اما باید این سرمایه ها مشخص شوند.
سرمایه فیزیکی همانا ساختمانها، پل ها، معابر و ... است. البته برخی از ساختمان ها اهمیت بیشتری در محله دارند و می توانند در فرآیند توسعه محله مؤثرتر باشد. در برخی از محله ها، امام زاده ای وجود دارد. در محله دیگر، یک یا دو مسجد وجود دارد. در محله دیگری، یک بازارچه ایجاد شده است. مدرسه هم می تواند یک سرمایه فیزیکی به حساب آید. ابنیه تاریخی (مثلا یک مسجد قدیمی) یا یک خانه ارزشمند (باقی مانده از گذشته) می توانند سرمایه فیزیکی باشند.
سرمایه فرهنگی همانا همان ارزش ها، گرایش ها مذهبی، حتی کتابخانه محله یا یک فرد فرهنگی در محله یا مثلا برگزاری مراسم ها در محله، همانا سرمایه فرهنگی محله هستند. اینها مواردی هستند که نیاز به حوصله دارد تا بتدریج مردم آنها را کشف کنند (یا متوجه شوند که دقیقا آنها چه سرمایه ای هستند) و در نقشه آنها را مشخص کنید.
سرمایه مالی می تواند شکل های مختلف داشته باشد. مواردی نظیر بازار، صندوق قرض الحسنه محلی، شعبه های بانک ها و وجود افراد خیر در محله یا حتی یک خیریه همه از این دست هستند. ممکن است که موارد دیگری هم در محله بیابید. وجود یک تیم برای تأمین مالی هم می تواند نوعی سرمایه مالی به حساب آید.
سرمایه نهادی یعنی همه نهادهایی که ممکن است در محله فعال باشند یا دفتر یا اداره ای داشته باشند. این سرمایه بعدها در تحلیل ذی مدخلان هم می تواند مفید باشد. ممکن است در محله ای هم اصلا نهادها فعالیت نداشته باشند و جایشان خالی باشد.